Communicatieve vaardigheden verankeren in het geheugen

Buiten regent het en het is een beetje koud. Op de radio speelt het liedje Reggaetón Lento van CNCO. Meteen denk ik terug aan dat terrasje in Sevilla van afgelopen zomer. Ik glimlach en voel weer de blijdschap van dat moment. Het is bijzonder hoe ons geheugen werkt en hoe herinneringen kunnen terugkomen, soms door iets kleins zoals een geur of een liedje.

We gebruiken ons geheugen elke dag. Het korte termijngeheugen (ook wel werkgeheugen) helpt ons bij kleine taken, zoals onthouden wat iemand zegt of meerdere dingen tegelijk doen. In ons lange termijngeheugen slaan we veel verschillende dingen op, zoals feiten en woorden (semantisch geheugen) en persoonlijke gebeurtenissen (episodisch geheugen). Ook opgeslagen vaardigheden, zoals fietsen, zitten in ons lange termijngeheugen. Deze dingen doen we vaak automatisch zonder erbij na te denken.

Ondanks de vele informatie in ons geheugen, kunnen we vaak precies vinden wat we nodig hebben. Emoties spelen daarbij een grote rol. Door sterke emoties onthouden we dingen vaak beter.

Ritme, melodie en beweging 

Veel mensen met een communicatief meervoudige beperking hebben moeite met hun geheugenontwikkeling, vaak door problemen met aandacht en waarneming. Hierdoor is het moeilijker om patronen in handelingen of gebeurtenissen te herkennen, zoals de stappen bij het aan- of uitkleden. Herkenning kost dan meer tijd en er is extra herhaling nodig, waarbij aandacht en waarneming gestimuleerd moeten worden. Ondersteunde communicatie kan hierbij helpen. Dit kan bijvoorbeeld met voorwerpen, pictogrammen of foto's die de stappen in een activiteit duidelijk maken. Ook ritme, melodie en beweging helpen om patronen en volgordes te onthouden, zoals bij kinderliedjes met gebaren, zoals ‘In de maneschijn’ waarbij jonge kinderen de melodie en bewegingen gebruiken om de woorden uit hun geheugen op te halen. 

Bij Milo brengen we dan ook zorgvuldig in kaart hoe het geheugen werkt bij een kind. Dit doen we door goed te observeren. Ook onderzoeken we spelenderwijs wat een kind van nieuwe ervaringen leert, ofwel heeft onthouden. In de behandeltrajecten zetten we deze kennis over de werking van het geheugen in om de mogelijkheden van het geheugen van het kind optimaal te benutten.

Ankergestuurd leren versterkt het geheugen

Een manier om het geheugen te versterken is door ankergestuurde instructie te gebruiken. Een anker begint met een activiteit die vertrekt vanuit de beleving en ervaring van het kind. Je kiest de activiteit op basis van kennis, ervaringen en vaardigheden die het kind al heeft opgeslagen in het geheugen. Hier voeg je vervolgens nieuwe begrippen aan toe. De activiteit moet interessant zijn voor het kind en emoties oproepen. Door samen met familie, leerkrachten en begeleiders aan deze activiteit deel te nemen, worden nieuwe begrippen beter onthouden. Beeldmateriaal van de activiteit helpt het kind om deze begrippen te verbinden met wat het eerder heeft geleerd. Dit versterkt het geheugen en vergroot de woordenschat. Ankergestuurd leren is een belangrijk onderdeel van ons KLIN©-programma en helpt bij het opbouwen van een netwerk van begrippen en ervaringen.

Het geheugen van Thirza 

De behandeling van Thirza laat zien hoe we goed gebruik maken van haar geheugen. Thirza is een vrolijk meisje van zes jaar met lichamelijke, motorische en verstandelijke problematiek. Toen we haar Communicatie Competentie Profiel (CCP) opmaakten, kon Thirza nog geen initiatief nemen in de communicatie. Maar ze had wel een goed geheugen voor ritme, melodie en rijm. Na één keer luisteren kon ze de melodie en het ritme van een nieuw liedje meteen nadoen.

We besloten om Thirza's muzikale geheugen te gebruiken voor haar behandeling. We begonnen met muziek om haar te helpen de wereld om haar heen beter te begrijpen. Muziektherapeute Juul maakte liedjes voor dagelijkse activiteiten, zodat Thirza deze activiteiten beter kon herkennen.

Thirza maakte snel de verbinding tussen de liedjes en de activiteiten. Om haar communicatie verder te verbeteren, hebben we gewerkt aan beurtwisseling. We voegden ook gebaren, voorwerpen en pictogrammen toe aan de woorden in de liedjes om haar te helpen. Tijdens communicatie wisselen mensen om de beurt van praten. Beurtwisseling is belangrijk voor het begrijpen van het verschil tussen jezelf en de ander, en voor het nemen van initiatief om iets duidelijk te maken. Bij kinderen met een communicatief meervoudige beperking gaat beurtwisseling vaak niet vanzelf. Ze moeten de ander goed waarnemen en het patroon van beurtwisseling herkennen.

Thirza’s goede geheugen voor ritme hielp ons te zien dat ze in staat is om patronen te herkennen. We hebben dit gebruikt om haar te helpen met beurtwisseling. We begonnen met eenvoudige oefeningen, zoals om de beurt op een trommel slaan. Daarna hebben we het moeilijker gemaakt, bijvoorbeeld door om de beurt iets te zeggen met een praatknop. We gebruikten muziek om Thirza te helpen haar patroonherkenning om te zetten in communicatievaardigheden.

Het geheugen van Daan

Daan is een actieve 11-jarige jongen met Downsyndroom. Hij houdt van puzzels maken, lekker eten en plezier hebben. Soms vond hij het uitvoeren van taken lastig, zoals zich 's ochtends aankleden. Hij had vaak hulp nodig en raakte snel afgeleid door dingen die hij zag, waardoor hij vergat wat hij moest doen.

Het bleek dat Daan moeite had met het onthouden van de volgorde van taken, zoals tandenpoetsen. Dit betekende dat zijn werkgeheugen niet zo sterk was en hij het overzicht verloor. Daan en zijn ouders wilden echter dat hij meer dingen zelf kon doen, omdat dit goed zou zijn voor zijn zelfvertrouwen en persoonlijke groei.

We ontdekten dat Daan goed is in het onthouden van plaatjes. Hij kan snel afbeeldingen vinden in een boek door gericht naar de juiste pagina te bladeren. Dit laat zien dat zijn visuele geheugen sterk is. Samen met zijn ouders gebruiken we nu handelingscripts met pictogrammen en foto’s voor taken die Daan zelf kan doen. Een handelingscript is een serie van zeven tot negen afbeeldingen waarin de stappen van een taak worden getoond. Het aantal stappen hangt af van de taak en het leervermogen van het kind. Daan kleedt zich nu ’s ochtends zelfstandig aan, soms kijkt hij nog even naar de pictogrammen die in de badkamer hangen.

Foto’s en filmpjes werken goed in het gezin. Ze filmen en fotograferen nu ook andere activiteiten van Daan met de iPad. Hierdoor kan Daan zijn eigen belevenissen laten zien en erover praten met zijn familie. De beelden helpen hem om zijn ervaringen beter te begrijpen en ondersteunen zijn geheugen.