Een dag voor appeltjes

Het is u waarschijnlijk niet ontgaan: 3 december 2024 was het de internationale dag van mensen met een beperking. Geweldig zo’n dag, of niet? Zou het niet elke dag de dag van mensen met een beperking moeten zijn? Of beter nog: zou het niet elke dag de dag van de ondersteunde communicatie (OC) moeten zijn. Eén dag communiceren zet niet zo veel zoden aan de dijk. Elke dag communiceren wel. Er elke dag aandacht voor vragen zou niet meer dan terecht zijn. Ik vrees echter dat er meer onderwerpen zijn die een speciale dag nodig hebben en aandacht vragen. Dus die ene keer per jaar extra aandacht vragen voor mensen met een beperking is misschien toch geen slecht idee. Alles wat kan helpen om aandacht te vragen voor een goede zaak vind ik meegenomen. Het schudt mensen wakker, het zorgt voor begrip en misschien gaat er wel iets veranderen. 

Aandacht voor gelijkwaardigheid

Aandacht voor onze doelgroep is goed. Iedereen moet gelijkwaardig en volwaardig kunnen meedoen, ook als je een beperking hebt – bijvoorbeeld een handicap, een chronische ziekte of een arbeidsbeperking. Daar kan toch niemand tegen zijn? Er ontstaan helaas problemen als we gaan uitwerken wat we verstaan onder gelijkwaardig en volwaardig. 

Mijn studenten laat ik - als het om gelijkwaardig gaat - deze tekeningen zien. 

Ongelijke kansen in de samenleving

Het boompje is een metafoor. Het is beeldspraak voor hoe de samenleving mensen ongelijke kansen biedt. De appeltjes zijn ongelijk verdeeld. De twee kinderen, links en rechts, krijgen hierdoor ongelijke kansen. De appeltjes in de tekening linksboven vallen links vaker dan rechts. Dat is ongelijkwaardig en ook niet eerlijk, dus daar gaan we iets aan doen. In de tekening rechtsboven wordt een gelijkwaardige situatie gecreëerd. We gaan het kindje rechts helpen met een trap. Maar in Nederland behandelen we iedereen gelijk dus het kindje links krijgt ook een trap, anders is het niet eerlijk. Vervang trap door kinderbijslag, remedial teaching, extra aandacht van de juf of meester of een communicatie ondersteunend hulpmiddel en u herkent wellicht deze situatie. Jammer genoeg zijn niet alle kinderen met een trap voldoende geholpen. Een ouder van een kind met meervoudige beperkingen weet dit als geen ander. Meer ondersteuning is niet gelijk aan meer kansen. Dan moet het billijker. Het kindje in de tekening linksonder krijgt een hogere trap. Vervang de trap door meer geld, ondersteuning of hulp, zodat het nu wel bij de appels kan (leren communiceren, meedoen op school of op de sportclub). Iedereen blij, toch? Nee dus. Want dat is niet eerlijk. De juf op school kan de aandacht maar één keer geven aan een kind. Als dat gaat naar het kindje met een beperking, dan komt een ander, niet beperkt kind, minder aandacht. En dat is, even los van het feit of alle kinderen evenveel aandacht nodig hebben, niet eerlijk. 

Wat is eerlijk? 

Wat wel eerlijk is staat afgebeeld rechtsonder. De boom is hier rechtgezet én er is op miraculeuze wijze voor gezorgd dat de appeltjes overal in de boom zitten. Vertalen we dit naar het leven van kinderen met beperkingen, dan is toegang tot onderwijs geregeld door een wet te maken die regelt dat iedereen naar school kan. Drempels zijn weggenomen, zodat je ook met rolstoel de klas in kan (en een winkel, bioscoop, kerk of museum). De klassen zijn zo klein dat de juf voor iedereen aandacht heeft. En ondersteuning is er voor iedereen, remedial teaching voor het kind met dyslexie en een mooie altijd werkende en niet kapot te krijgen spraakcomputer voor een kind met communicatieve beperkingen.

Waarom is dit zo moeilijk te regelen?

Dat moet toch te regelen zijn in een rijk land als Nederland? Zeker, dat kan. Maar we doen het niet. Om in de beeldspraak te blijven: de bomen groeien niet tot in de hemel. Je kunt de overwegingen en bedenkingen wel invullen: hoeveel mensen met een beperking gaan nu naar de bioscoop? Het is toch veel te duur om alle drempels en trappen weg te nemen? Je kan zo’n kind toch ook wel even dragen? Leuk hoor, kleine klassen, maar is er niet zoiets als een lerarentekort? En zo’n spraakcomputer voor een kind dat nog geen honderd woorden kent, is dat wel de moeite waard? 

Samenvattend kunnen we zeggen dat uitvoering geven aan het uitgangspunt van gelijkwaardigheid als lastig, duur of zelfs overbodig ervaren wordt. 

Onderzoek naar communicatie en kansen

Aan mij - en met mij gelukkig heel veel anderen - de taak om in ons onderzoek naar kinderen met communicatief meervoudige beperkingen niet alleen aan te tonen dat deze kinderen kunnen leren communiceren, maar ook om uit te leggen dat dit nuttig en waardevol is. U weet dit natuurlijk allang. Nu de rest van Nederland nog. Want als je als Nederland het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met beperkingen tekent, dan moet je ook uitvoering geven aan wat gelijkwaardigheid en volwaardigheid betekenen. In ons programma voor de leerstoel Ondersteunde Communicatie bij Kinderen met Meervoudige Beperkingen is dat een van de onderzoekslijnen. Hoe moeilijk dat uitvoering geven is, heb ik voor gelijkwaardigheid in deze column kort beschreven. Uitgangspunt: goed. Uitvoering: moeilijk, moeilijk, moeilijk. 

Over volwaardig meedoen aan de samenleving heb ik het graag een volgende keer met u. Dat doe ik snel, want voor je het weet worden de appeltjes gepikt en ik verzeker u: niet door kinderen met beperkingen.